Sözleşme Hakkında Genel Bilgi
Birlemiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 13 Aralık 2006'da kabul edilmiş (GA Res. A/Res/61/106), 30 Mart 2007'de imzaya açılmıştır.
Nisan 2018 itibariyle 177 devletin taraf olduğu Sözleşme, bir başlangıç kısmı ile 50 maddeden oluşmaktadır. 1 ila 9. maddeler Sözleşme'de güvence altına alınan hak ve özgürlüklerin tümü bakımından uygulanması gereken tanım ve ilkeleri ortaya koymuş; 10 ila 30. maddeler güvence altına alınan hak ve özgürlükleri ayrıntılı olarak düzenlemiş; 31 ila 50. maddelerde ise Sözleşme'nin uygulanmasına ilişkin istatistik ve veri toplama gibi teknik hususlar ile Sözleşme'nin uygulanmasının izlenmesi amacıyla kurulan BM Engelli Hakları Komitesi düzenlenmiştir.
Türkiye, Sözleşme'yi imzaya açıldığı ilk gün imzalayan devletler arasındadır. BM Engelli Hakları Sözleşmesi 28 Ekim 2009 tarihinde, bireysel başvuru olanağı tanıyan Sözleşme'ye Ek İhtiyari Protokol ise 26 Nisan 2015 tarihinde Türkiye bakımından yürürlüğe girmiştir.
BM Engelli Hakları Komitesi konunun uzmanı olan ve herhangi bir devleti temsil etmeyen 18 bağımsız uzmandan oluşmaktadır. Komite'nin taraf devletlerin Sözleşme'den kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini denetleme görevi bulunmaktadır. Komite bu görevini çeşitli yöntemlerle yerine getirir. Bunlardan "biri taraf devlet raporlarının incelenmesi"dir. Sözleşme'nin 35. maddesine göre, devletler Sözleşme'nin yürürlüğe girmesinden sonra iki yıl içerisinde Komite'ye Sözleşme'nin gereklerinin yerine getirilmesi için alınan önlemeler ve kaydedilen gelişmeler hakkında kapsamlı bir rapor sunar. Bu ilk rapordan sonra ise en az dört yılda bir güncel durumu ortaya koyan bir rapor sunarlar. Komite, her raporu inceler, varsa önerilerini ve genel yorumlarını da ekleyerek ilgili devlete bildirir.
Sözleşme'de güvence altına alınan hak ve özgürlüklerin veya ayrımcılık yasağının ihlal edildiği iddiasıyla Komite'ye bireysel başvuru veya grup başvurusu yapılabilmesi olanağı Sözleşme'ye Ek İhtiyari Protokol ile düzenlenmiştir. Bu nedenle bireysel başvurular ile grup başvuruları sadece İhtiyari Protokol'e taraf olan devletler bakımından mümkündür. Protokol'e göre, sadece bireyler tarafından veya onlar adına değil, birey grupları tarafından veya onlar adına da Sözleşme'de güvence altına alınan hak ve özgürlüklerin ihlali iddiası ile başvuru yapılabilmektedir.